Zor ama İmkansız Değil!: Yüksek Lisans Tezi Yazma Süreci

Çevremde oldukça hevesle yüksek lisans yapmaya başlayıp tez sürecine gelince gerek iş dünyasının gerektirdiği yüksek çalışma temposundan, gerek özel hayatın getirdiği sorumluklardan gerekse zaten hali hazırda meşakkatli olan bu süreçte yeterli ve güvenilir bilgi ve yardım alamamaktan eğitimlerini ve hayallerini yarıda bırakan çok arkadaşım var. Şanslıyım ki, ben bu arkadaşlarımdan olmadım. Hem çalışıp hem yüksek lisans tezimi tamamladım, şimdi ise doktora yapıyorum. Tavsiye niteliğinde olabileceğini düşündüğüm ve kendim de uyguladığım tez yazma süreci aşamalarını sizinle paylaşacağım.

Çevremde oldukça hevesle yüksek lisans yapmaya başlayıp tez sürecine gelince gerek iş dünyasının gerektirdiği yüksek çalışma temposundan, gerek özel hayatın getirdiği sorumluklardan gerekse zaten hali hazırda meşakkatli olan bu süreçte yeterli ve güvenilir bilgi ve yardım alamamaktan eğitimlerini ve hayallerini yarıda bırakan çok arkadaşım var. Şanslıyım ki, ben bu arkadaşlarımdan olmadım. Hem çalışıp hem yüksek lisans tezimi tamamladım, şimdi ise doktora yapıyorum. Tavsiye niteliğinde olabileceğini düşündüğüm ve kendim de uyguladığım tez yazma süreci aşamalarını sizinle paylaşacağım.

İlk ve en önemli adım, tez konusu seçimi. Eğitiminiz sürecinde aldığınız dersler arasında ilginizi çeken ve sizi daha çok araştırma yapmaya teşvik edecek alanı belirledikten sonra, bu alan içinde hangi konular hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak istediğinizi tespit etmeniz gerekiyor. Konu seçimi hem zor hem de önemli çünkü seçtiğiniz konu hakkında en iyi ihtimalle 1 yıl süreyle çok detaylı okumalar ve araştırmalar yapıyor olacaksınız. Bu sebeple, sevdiğiniz ve merak duyduğunuz bir konuyu seçmeniz hem süreci daha keyifli bir hale getirecektir hem de halihazırda araştırma yapmak istediğiniz bir konuyu derinlemesine inceliyor olmak size daha da büyük katkı sağlayacaktır.

Aslında ilk adım olan konu seçimiyle paralel ilerleyen ve yine bütün sürecinizi olumlu ya da olumsuz etkileyecek potansiyele sahip bir diğer aşama ise tez danışmanı belirleme. Tez yazma sürecinizde size yol gösterecek, tavsiye verecek ve sürecinizi yönetecek kişi tez danışmanınız. İlgi duyduğunuz alan ile tez danışmanınızın çalışma alanlarının benzer olması gerekiyor ki hoca size ihtiyacınız olan yönlendirme ve yardımlarda bulunabilsin. Sadece hocanın çalışma tarzını ya da ders anlatışını sevdiğiniz için seçeceğiniz tez danışmanı, tez yazma sürecinizi olumsuz etkileyebilir, aman dikkat! Yeterli yönlendirmeleri, danışmanlığı ve yol göstericiliği alabilmeniz için konularınızın örtüşmesi bu sebeple önem arz ediyor. Tabi bunun yanında, insani ilişkilerinizin de iyi bir seviyede olması gerekli. Çünkü bu süreçte en az haftada bir görüşüyor olacaksınız, yani en yakın arkadaşınızdan daha sık gördüğünüz kişi olacak tez danışmanınız :) Anlaşabiliyor ve diyalog kurabiliyor olmanın yanında haberleşebiliyor olmanız da gerekli. Hepimizin başına gelmiştir atılan maillere geri dönüş yapılmaması ya da gönderilen mesajların, yapılan aramaların cevapsız kalması:( Bu yüzdendir ki, maillerini sıkça kontrol eden, öğrenciyle iyi ilişkileri olan ve yardımsever bir tez danışmanınız olması da sizin için bu zorlu süreci daha kolay atlatmanıza büyük yardımcı olur.

Konu ve hoca belirledikten sonra, hocanızla ilk etapta sıkça görüşerek konunuzun çerçevesini çizmeniz ve bu konuda anlaşma aşaması geliyor. Bu süreçte, literatür taraması denilen, konu hakkında yazılmış makale ve kitapların derinlemesine okunması, araştırılması ve incelenmesini ifade eden aşamada olacaksınız. Okuma yaparken aklınızda şu sorular olmalı: Bu konu hangi teorilerle açıklanmış, dünyada bu alanda hangi çalışmalar yapılmış, hangi yöntemlerle konu incelenmiş, “ben konuyu nasıl araştıracağım?”, “benim literatüre katkım ne olabilir?”, “konuya nasıl farklı bir bakış getirebilirim?” Tez yazma sürecini 1 yıl gibi bir süre olarak düşünürsek, en çok vakit ayıracağınız aşama, bu aşama olacak. Çünkü okuma yaparken aklınızda, konunuzu nasıl inceliyor olacağınız, bakış açınız, yöntemleriniz netleşiyor olacak. O yüzden bu aşamaya değerli özeni göstermek önemli :) Okuma yaparken de sistemli olarak notlar almanız, işleri yazıya dökerken size büyük kolaylık sağlayacaktır.

Literatür taramasını yaptınız, yazıya döktünüz, hocanız ile paylaştınız ve geri bildirimleri aldınız. Sonraki aşamada ölçme kısmı devreye giriyor. Yaptığınız araştırmayı ve sunduğunuz fikirleri desteklemek için veri toplamaya ihtiyacınız var. Nicel yöntemler denen anket yapmak, mevcut istatistiklerden yararlanmak gibi araçların yanı sıra nitel yöntemler denen gözlem yapmak, mülakat gerçekleştirmek gibi yolları da uygulayabilirsiniz. Hangi yöntemle araştırmanızı yapacağınız, yaklaşımınıza göre değişir. Okuma yaparken seçtiğiniz alanda hangi yöntemlerin kullanıldığı zaten tespit etmiş olacaksınız, hocanıza da danışarak sizin için uygun olanı seçin :)

Yönteme karar verdikten sonra, veri toplama süreci başlıyor! İnsanlarla ilgili bir araştırma yapıyorsanız (örneğin, anket ya da yüz yüze görüşme gibi) muhakkak üniversitenizin etik kurulundan, çalışmanızın etik açıdan uygunluğuna dair izin almanız gerekir. İzninizi aldıktan veri toplamaya başlayabilirsiniz! Ulaşacağınız örneklemi (örneğin, anketi uygulayacağınız katılımcılar) bulmanız, kimi durumlarda zor ve zaman alıcı olabilir. Bu sebeple bu aşamayı planlarken karşılaşabileceğiniz aksilikleri ve zaman kayıplarını da aklınızda bulundurun.

Verinizi topladıktan sonra analiz kısmı geliyor! Topladığınız veriler ne anlama geliyor, sizin öngörülerinizle ne kadar uyumlu, sizin görüşlerinizi mi destekliyor? Analiz kısmında bu sorularınızın cevabını bulacaksınız.  Nicel yönteme dayalı araştırmalar için,  istatistiksel programlar kullanarak bu analizleri gerçekleştirebilirsiniz.

Analizlerinizi yaptınız, sırada bunları yazıya dökmek var! İlk yaptığınız literatür taramasına tekrar döneceğiniz kısım işte burada başlıyor. Analizleriniz sonucunda ne buldunuz, bulgularınız mevcut teori ve araştırmalarla ne kadar benzerlik gösteriyor, farklılıklar neler, araştırmanızın konuya katkıları ve bu konu hakkında daha başka nasıl araştırmalar yapılabilir sorularına odaklanarak bu aşamayı yazıya döküyorsunuz.

Bu aşamalardan sonra, sizce tez bitti! Peki hocanız da böyle düşünüyor mu? Tez danışmanınızla tamamlamış olduğunuz tezinizi paylaşın, geribildirimler ışığında gerekli düzeltmelerinizi yapın. Ancak danışmannııza da zaman verin, en az 80-100 sayfalık yüksek lisans tezinizi 1-2 günde okuyup size geri dönüş yapması biraz düşük bir ihtimal olur :)

Hocanızdan da onay aldıktan sonra, tez savunma jürisi zamanı! Danışmanınız haricinde, jüriye katılacak olan hocaları ve savunma gününüzü danışmanınız ile belirleyin ve kurul üyeleri ile de tezinizi paylaşın. İdeal olan, tez sunum gününüzden 2 hafta önce tüm kurul ile tezinizi paylaşmaktır ki onlar da okumak için yeterli vakit bulabilsin.

Savunma gününde fazla heyecanlanmayın! Unutmayın ki, bu konuyu sizden iyi bilen kimse yok çünkü bu araştırma sizin araştırmanız! Sunumunuzu takiben olacak soru-cevap kısmında, hocaların eleştiri ve görüşlerini güler yüzle karşılayıp soruları cevaplandırmaya çalışın. Cevaplayamadığınız olursa endişelenmeyin, “Ben bunu not alayım, daha detaylı araştırırım” gibi bir kurtarma cümlesini sarf etmekten çekinmeyin :)

Savunmanız başarılı geçerse, tebrikler artık siz de bir tezli yüksek lisans mezunusunuz! Savunmanızı takiben öğrenci işleriyle yürüteceğiniz evrak süreci, tezinize verilen düzeltmeleri yapmak için üzerinde çalışmanız gereken bir zaman ve tezinizi bastırma aşamaları var. Bunlar da işin en keyifli yanları! Çünkü neticede, artık sizin de akademik dünyaya katkı sunduğunuz bir eseriniz var!